Męskość ? ojcostwo

Każda rodzina, oprócz kobiety-matki, o której pisaliśmy tydzień temu, potrzebuje drugiej ?połówki, mężczyzny-ojca. Dzisiejsza uroczystość jest doskonała okazją, by wspomnieć o doniosłej roli mężczyzny i ojca.

Pierwszy mężczyzna

Bóg stwarzając dla mężczyzny właściwą mu pomoc (por. Rdz 2,18) nie kierował się tylko osamotnieniem mężczyzny, lecz zmierzał do pełni ? komplementarności człowieka, która wyraża się w różnicy płci, by mógł w pełni wypełnić zadania, przed którymi stawiał go Bóg . Idea stworzenia kobiety z męskiego żebra wyraża ideę podobieństwa. Jeśli więc stworzony z gliny mężczyzna był dobry, podobnie kobieta, by mogła osiągnąć doskonałość, musiała być ?wzięta? z mężczyzny.

Mężczyzna choć w swej ludzkiej naturze jest taki sam, jak kobieta, to jednak pod wieloma względami różni się od niej, aby mógł w sposób sobie właściwy wypełniać postawione przed nim zadania.

Funkcjonowanie mężczyzny

Powszechna teza głosi, że mężczyzna porusza się w świecie rzeczy . Przemawia za tym wiele argumentów. Na pierwszy plan wysuwają się znaczne różnice w postrzeganiu zmysłowym. Mężczyźni generalnie gorzej słyszą. Ich zmysł słuchu nastawiony jest na pewną jakość dźwięków. Wielu badaczy podkreśla, że doskonale umieją wychwycić dźwięki wydawane przez różnego rodzaju zwierzęta, co w zamierzchłych czasach było konieczne do zaopatrzenia rodziny w potrzebną żywność. Dziś zaś męskie ucho odbiera dźwięki mechaniczne: pracę silnika samochodowego mężczyzna potrafi ocenić ?ze słuchu?, natomiast nie usłyszy w nocy kwilenia małego dziecka . Oko mężczyzny dysponuje mniejszą ilością światłoczułych pręcików i czopków, które pozwalają widzieć większą paletę barw i lepiej je komponować, z tego względu mężczyzna widzi gorzej i nie dostrzega tego wszystkiego, co potrafi widzieć kobieta. Dla niego ważne jest, że coś jest jakiegoś określonego kształtu lub barwy, lecz nie dostrzega drobnych niuansów lub zmian w twarzy czy mimice ust swego rozmówcy . Mężczyzna ma mniej wrażliwy dotyk, jednak wykazuje większą wrażliwość mięśniową i ścięgnową. Pod względem smaku mężczyzna jest bardziej niż kobieta wyczulony na smak słony, gorzki i ostry. W dziedzinie spostrzegawczości mężczyzna koncentruje się na całościowym ujęciu sprawy      ? swoistej syntezie. Pociąga to za sobą mniejszą zdolność zapamiętywania szczegółów, co przejawia się na ogół gorszymi wynikami w nauce u chłopców. Inną cechą męskiej psychiki jest mała odporność na ból i cierpienie fizyczne.

W kwestii emocjonalności mężczyzna jest raczej mało wymagający, a czasami bywa wręcz ślepy na sferę uczuciową. W związku małżeńskim pragnie on zbudować małe państwo o solidnych podstawach i bezpieczne finansowo, na którego czele stanie właśnie on . Inną cechą męskich uczuć jest ogromna łatwość oddzielenia myślenia od emocji, gdyż w jego mózgu myślenie związane jest z lewą półkulą, zaś za emocje odpowiada prawa.

Istotne różnice można zaobserwować także w dziedzinie seksualnej. Mózg mężczyzny podległy działaniu testosteronu powoduje, że seksualność u mężczyzny jest gwałtowniejsza. Jego wydzielanie przebiega według określonego rytmu i osiąga swoje szczytowanie sześć albo siedem razy dziennie. Najwyższy poziom testosteronu odnotowuje się rano (wieczorem zaś jest o 25% niższy) oraz w nocy, głównie w fazie REM (rapid eye movements). Poziom testosteronu uzależniony jest także od pór roku i najniższy jest na wiosnę, zaś swoje maksimum osiąga wczesną jesienią. Świadomość seksualna wcześniej pojawia się u chłopców niż u dziewcząt i jest dla nich czymś ogromnie ważnym. Mężczyzna potrafi doprowadzić siebie do satysfakcji seksualnej nawet bez kontaktu fizycznego ? na drodze fantazji erotycznych. Generalnie mężczyźni są bardziej aktywni seksualnie niż kobiety.

O ile kobieta przeżywa swoją wartość w kategoriach estetycznych (chce być piękna i atrakcyjna), tak mężczyzna dba o swoją kondycję fizyczną i intelektualną. W dorosłym życiu zależy mu na awansie, dochodzeniu do pozycji i wysokiego statusu społecznego.

Wszystkie te różnice wynikają z jednej podstawowej różnicy, która mieści się na poziomie mózgu. Jak już zostało powiedziane, mózg męski w okresie prenatalnym podlega działaniu testosteronu, co powoduje w nim trwałe zmiany, odróżniając go znacznie od mózgu kobiety. Powoduje to, że mózg mężczyzny jest bardziej wyspecjalizowany w poszczególnych ośrodkach kory mózgowej, jego działanie jest bardziej pragmatyczne i podchodzi do problemu jako do całości, nie zatrzymując się na szczegółach. Obie półkule połączone są ze sobą w mniejszym stopniu, dlatego ich działanie jest bardziej wyspecjalizowane i nie skupia się na detalach.

Przedstawione powyżej dyspozycje męskiej psychiki i organizmu predestynują go do funkcjonowania w świecie rzeczy, czego dowodem jest podejście chłopców już od najmłodszych lat do zabawek. W odróżnieniu od dziewcząt nie traktują ich w sposób osobowy, lecz jako rzeczy, do których nie ma sensu się przywiązywać, ani darzyć ich jakimkolwiek uczuciem. Także w relacjach interpersonalnych chłopcy kierują się przydatnością do wspólnej zabawy czy też gry zespołowej. W dorosłym życiu mężczyzna będzie bardziej dbał o swoją pracę zawodową, rozwijanie własnych zainteresowań i działalność na polu społecznym. Idealnym przykładem są różne sposoby podejścia w sytuacji, gdy jedno ze współmałżonków jest alkoholikiem. Kobieta będzie zabiegała, by mąż udał się na terapię odwykową. Mężczyzna zaś, gdy żona popadnie w chorobę alkoholową, w 90% przypadków odchodzi, uznając swoją decyzję za bolesną, aczkolwiek podyktowaną rozumem. Innym przykładem może być podejście mężczyzny-chirurga do operowanego dziecka. Po operacji w szczegółach odpowie na wszelkie pytania i wątpliwości matki, lecz nie będzie potrafił odnieść się do jej uczuć macierzyńskich. Stąd też pediatrami częściej są kobiety, gdyż potrafią osobowo odnieść się do każdego swojego małego pacjenta.

Podstawowym wymiarem działania mężczyzny jest jego wrodzona tendencja do przemieniania świata. W szczególny sposób uczestniczy on w stwórczej działalności Boga, zmieniając świat w dwojaki sposób: poprzez walkę ze złem oraz przemieniając świat przez swoją pracę. W ten sposób mężczyzna, choć w drobnej części, przyczynia się do rozwoju i wzrostu dobra powszechnego. W przyszłości jego praca i sukces zawodowy będą powodem dumy jego dzieci.

Cechy mężczyzny dojrzałego

Spośród wszystkich cech charakteryzujących dojrzałą postawę i odpowiedzialność mężczyzny należy wymienić:

Jednak pierwszym i podstawowym zadaniem mężczyzny jest ojcostwo.

Mężczyzna jako ojciec

 Mężczyzna jest powołany, by żył w świadomości roli, jaką ma w przyszłości spełniać ? męża i ojca .

Przechodząc do omówienia roli mężczyzny jako ojca, warto trochę uwagi poświęcić analizie fizjologii układu rozrodczego mężczyzny, aby w pełni zrozumieć mechanizmy biologiczne rządzące prokreacją męskiej części ludzkości.

W jądrach znajdują się liczne komórki rozrodcze, które wytwarzają plemniki (spermium). Najmłodsze komórki rozrodcze (spermatogonie) dzielą się w procesie mitotycznym (spermatogeneza) na sparmacyty I i II rzędu. Spermacyty II rzędu dzielą się z kolei na spermatydy w podziale mejotycznym (redukcyjnym) tak, że każdy plemnik zawiera 23 chromosomy. Spermatydy dojrzewają jako wolne plemniki, czyli komórki płciowe męskie. Za produkcję plemników odpowiedzialne są męskie hormony androgeny, a przede wszystkim testosteron wydzielany przez komórki śródmiąższowe Leidiga oraz korę nadnerczy. Te z kolei są pobudzane prze przysadkę mózgową produkującą ICSH (Interstitial Cell Stimulating Hormone) oraz hormon glikoproteidamowy FSH (Follicle Stimulating Hormone). W wyniku współżycia seksualnego (coitus) następuje wytrysk nasienia (ejaculatio). Plemniki poprzez nasieniowód wraz z płynem nasiennym wytwarzanym przez gruczoł krokowy (prostata), najądrza, bańki nasieniowodów i pęcherzyki nasienne, przedostają się do prącia i w wyniku jego gwałtownych skurczów są wydalane na zewnątrz. Jednorazowo wydostaje się ok. 300 mln plemników, lecz tylko jeden z nich zapłodni komórkę jajową. Plemniki odpowiedzialne są za płeć przyszłego dziecka, gdyż żeńskie komórki rozrodcze mają tylko chromosomy typu X, zaś męskie plemniki mogą być typu X lub Y i to właśnie kombinacja połączeń decyduje o przyszłej płci dziecka.

Dar ojcostwa jest ściśle związany z macierzyństwem, ponieważ rodzi się ze wzajemnej miłości współmałżonków. Poczęte dziecko przenosi miłość rodziców w wymiar nieskończony. Mężczyzna poprzez zjednoczenie seksualne staje się współpracownikiem Boga w dziele stwórczym, dlatego spoczywa na nim ogromna odpowiedzialność za płodność kobiety . Naturalną drogą realizacji powołania do ojcostwa jest akt małżeński, podczas którego może dojść do zapłodnienia żeńskiej komórki jajowej. Udział ojca w zapłodnieniu kobiety jest jakby bierny, ponieważ powierza on swoje komórki odpowiedzialne za zapłodnienie (plemniki) kobiecie, sam pozostając z punktu widzenia fizjologii niezmieniony, bowiem jego organizm nie ponosi żadnych skutków biologicznych . Mężczyzna o skutkach swego działania dowiaduje się po pewnym czasie od kobiety, która informuje go, że stał się ojcem. Od mężczyzny wymaga się odpowiedzialnego ojcostwa, które polega przede wszystkim na opanowaniu własnych skłonności seksualnych w czasie okresów płodnych kobiety. W tym czasie małżonkowie winni w inny sposób okazywać sobie wzajemną miłość ? poprzez czułość, dotyk, pocałunek czy rozmowę. W tej delikatnej kwestii potrzebny jest dialog małżeński, by dziecko było decyzją obojga małżonków ? przyjęte z radością, chciane i oczekiwane. Dlatego także mężczyzna winien zaznajomić się z metodami naturalnego planowania rodziny, by potrafił wspierać swoją żonę nawet poprzez zwykły gest podania w odpowiednim czasie termometru i zapisania wyniku na karcie pomiaru temperatury.

Teologia o ojcostwie

Źródłem teologii ojcostwa jest prawda wiary mówiąca, że Bóg jest Ojcem Jezusa Chrystusa i wszystkich ludzi (por. Mt 7,21; Mt 5,45). Pomijając różnice ontologiczne, trzeba stwierdzić, że Ojcostwo Boga jest źródłem i prawzorem wszelkiego ojcostwa na ziemi (por. Ef 3,14-15). Podobieństwo do Boga wskazuje mężczyźnie sposób realizacji ojcowskiego powołania.

Dwie wizje Boga-Ojca

Wizja ojcostwa zależy w dużej mierze od wizji Boga-Ojca, która w dzisiejszych czasach przeżywa pewien kryzys. Bóg bowiem jest postrzegany jako:

• Staruszek ? dziadziuś żyjący przeszłością, który nie zrozumie współczesnych czasów, ich wymogów i trendów panujących w świecie;
• Ratownik ? człowiek zwraca się do Niego tylko w sytuacjach kryzysowych, gdy pilnie potrzebuje Jego pomocy;
• święty Mikołaj ? traktowany jako swoisty darczyńca, do którego w modlitwie zwracamy się z listą zapotrzebowań;
• Obserwator ? wprawdzie widzi wszystko, co się dzieje na świecie, jednak nie ma siły, by reagować;
• Nieobecny ? siedzi gdzieś tam w górze i nic Go nie interesuje;
• Despota ? za wszelką cenę chce zaspokoić swoje ambicje, nie licząc się z ludźmi, ich cechami i możliwościami;
• Policjant ? strażnik porządku, karzący za każde przewinienie.

Właściwy obraz Boga-Ojca ukazuje Biblia, która przedstawia Boga w kontekście Jego dzieł zbawczych, począwszy od wybrania swego ludu, aż po wydanie swego Syna, by odkupić swój lud i wyzwolić go z jego grzechów. Bóg Biblii jest: doskonały (por. Mt 5,48), miłosierny (por. Mi 7,18), daje dobre dary (por. Mt 7,11), prowadzi i chroni (por. J 10,27-29), zależy mu na człowieku (por. 1P 5,7), karci w razie potrzeby (por. Hbr 12,5-11), troszczy się i karmi (por. Dz 11, 3-4), sądzi obiektywnie (por. 1P 1,17), przybiera za synów (por.  Rz 8,15). Taki obraz Boga-Ojca jest w stanie ukształtować właściwą postawę i wzór ziemskiego ojcostwa, a w ten sposób uchronić rodziny przed kryzysem, jaki przeżywa dziś ojcostwo.

Odpowiedzialne ojcostwo    

Odpowiedzialne ojcostwo wymaga odpowiedniej formacji oraz dojrzałości mężczyzny. Człowiek rodzi się z ogromnym potencjałem i bogactwem tego, co odziedziczył po swoich przodkach, jednak wymaga to swoistej ?obróbki?, której winni dokonać przede wszystkim rodzice, szkoła, Kościół oraz całe społeczeństwo. Pierwszym etapem jest poznawanie otaczającej młodego człowieka rzeczywistości, pierwsze próby samodzielnego podejmowania odpowiedzialnych decyzji, umiejętne korzystanie z daru wolności. Na tym etapie towarzyszą mu rodzice, którzy umiejętnie i delikatnie kierują młodym człowiekiem, by stopniowo nabierał samodzielności i dojrzałości intelektualnej oraz emocjonalnej. Drugim etapem jest przejście od postawy biorę do postawy daję. Umiejętność ta jest konieczna, by młody człowiek potrafił stać się darem dla własnej żony i ich dziecka. Wiąże się to także z ofiarnością, której będzie od niego wymagało utrzymanie rodziny, troską o nią i pracą dla niej. Dojrzałość do ojcostwa zakłada także odpowiedzialność za każdy akt seksualny, który potencjalnie może być płodny oraz umiejętność panowania nad własnym popędem seksualnym, gdy tego wymaga sytuacja. Istotnym elementem formacji jest wiara, która usposabia mężczyznę do dawania siebie w darze drugiej osobie oraz nastawia go na dobro drugiego człowieka.

Zadania ojca

Każdy ojciec w rodzinie ma właściwe sobie zadanie do spełnienia, przede wszystkim, według przeprowadzonych badań wśród ojców, należy do niego:

• interesowanie się dziećmi, cierpliwość w organizowaniu im czasu wolnego, rozmowy;
• dbałość o warunki bytowe (domowa ekonomia), spełnianie obowiązków zabezpieczających ten byt;
• wyrozumiałość, tolerancja wynikająca z umiejętności nawiązywania kontaktów, pomoc w kłopotach;
• obdarzanie dziecka ciepłem rodzinnym, miłością, serdecznością i troską;
• umiejętność wyegzekwowania powinności, przypilnowanie;
• autorytet, dawanie przykładu, pewna surowość, dystans, rygor niewykluczający koleżeńskiego stosunku do dziecka;
• pogłębianie wiedzy pedagogicznej i psychiki dziecka;
• troska o wykształcenie dzieci, o ich awans życiowy.

Kolejność wymienianych elementów nie jest przypadkowa, świadczy ona o hierarchii priorytetów, jakie ojcowie przedkładają w swoich rodzinach. Okazuje się, że najważniejszym zadaniem jest dbałość o byt rodziny, zaś miłość i troska o wychowanie własnego dziecka schodzą na dalszy plan . Dowodzi to pewnego kryzysu w rozumieniu funkcji i zadań ojca, dlatego istnieje pilna potrzeba ukazania na nowo wielkości i ważności roli ojca w rodzinie oraz poukładania hierarchii spraw, jakie należą do kompetencji ojca.

Prawdziwe urzeczywistnienie ojcostwa dokonuje się przede wszystkim poprzez miłość do żony i dzieci oraz równy w stosunku do matki udział w wychowaniu dzieci. Prawdziwy ojciec darzy swoje dzieci miłością, czasem, nawet pomimo nawału zajęć, prowadzi z nimi rzeczywisty dialog, ukazuje wiarę i podstawowe zasady moralne oraz daje im przykład własnym życiem i postępowaniem. Ponadto obowiązkiem mężczyzny jest dbałość o byt materialny rodziny i inne doraźne potrzeby. Dopiero taka hierarchia spraw należących do ojca zapewni harmonijny rozwój rodziny i żyjących w niej członków.

Ojcowskie wady

W każdej rodzinie ojciec ma ogromne zadanie do spełnienia. Jak pokazuje doświadczenie, jego brak powoduje zachwianie równowagi psychicznej i moralnej dziecka. Drugim skrajnym zjawiskiem jest machizm, czyli nadużywanie władzy ojcowskiej, często sprowadzające się do tyranii i despotyzmu. Dlatego rola ojca musi być zrównoważona i wypośrodkowana tak, by skutecznie oddziaływać na poszczególnych członków rodziny . Doświadczenie pokazuje, że chłopcy mający dobre relacje z ojcem, w dorosłym życiu lepiej identyfikują się z własną płcią, są lepszymi i bardziej odpowiedzialnymi pracownikami. Natomiast dziewczęta umieją radzić sobie w kontaktach z mężczyznami, nie szukają przelotnych znajomości, gdyż miłość i zrozumienie mają zapewnione w rodzinnym domu. Badania prof. I. Kristola z American Enterprise Institut pokazują, że obecność ojca w rodzinie zmniejsza o połowę groźbę wejścia syna na drogę przestępczości, zaś od córki odsuwa widmo przedwczesnego macierzyństwa . Tak więc głównym zadaniem ojca w rodzinie jest aktywna obecność, która wyraża się przede wszystkim troską wychowawczą i dzieleniem na równi z żoną wszystkich spraw życia rodzinnego.

Ojcostwo i współczesne przeszkody

W spełnianiu zadań ojca, mężczyźnie niejednokrotnie współczesne czasy stawiają na przeszkodzie:

• brak czasu ? przeciążenie pracą zawodową (ciągłe dojazdy, delegacje, szukanie dodatkowego zatrudnienia, itd.);
• brak kwalifikacji ? niedojrzałość psychiczna wielu ojców, nijakość poglądów, brak jakichkolwiek zasad moralnych;
• brak chęci ? zwalnianie się z obowiązku wychowania dzieci, zasłaniając się autentycznymi lub fikcyjnymi trudnościami, zagubienie.

Rodzi to z kolei negatywne cechy, które nie sprzyjają prawidłowemu wychowaniu potomstwa. Wśród nich należy wymienić:

• brak wzorców, brak pozytywnego modelu ojca, młodzi nie widzą mężczyzny, którego chcieliby naśladować, a jednocześnie zaczerpnięty z domu model bycia ojcem powielają we własnych rodzinach;
• nieobecność fizyczna ? z różnych powodów ojciec nie ma fizycznego kontaktu z dziećmi, często nie widują się całymi tygodniami, gdyż on postawił na dobrobyt, którego osiągnięcie zajmuje mu wiele lat;
• nieobecność emocjonalna ? ojciec zbyt ceni święty spokój i nie ma ochoty na zajęcie się problemami swoich dzieci, dlatego wzrastają one w przekonaniu, że ?tata nie ma dla nas czasu?.

Obserwowane symptomy kryzysu ojcostwa mają swe źródło przede wszystkim w:

• szybkim rozwoju przemysłu i urbanizacji, który zniszczył tradycyjny obraz rodziny wielopokoleniowej, na czele której stał ojciec (pater familias). Rodzina mieszkała w jednym domu i wszyscy zajmowali się pracą na rzecz całej społeczności rodzinnej. Rozwój przemysłu spowodował, że po środki do życia trzeba udać się w inne strony, a tym samym zmienić miejsce zamieszkania;
• ruchu emancypacyjnym kobiet ? atak na rolę męża i ojca rodziny. Kobiety poczuły się niezależne, zaś mężczyźni zagubieni;
• otwartym buncie ? młode pokolenie wypowiedziało wojnę autorytetom, w tym także ojcom;
• rozwoju psychoanalizy ? szczególnie jej wypaczonej formy, która głosi, że aby być dojrzałym, trzeba ?zabić ojca? ? uwolnić się od niego. Także w sferze religijnej obraz Boga-Ojca jest postrzegany jako źle wpływający na rozwój człowieka;
• rozwoju ?wolnych związków? ? w których odrzuca się ojcostwo i macierzyństwo;
• ewolucji prawodawstwa ? by nie dyskryminować kobiet, zaczyna się w niektórych krajach dyskryminować mężczyzn i ojców . Na skutki tych zjawisk nie trzeba było długo czekać, dostrzega się je w codziennym życiu, w rodzinach, a szczególnie w psychice i postawach dzieci.

Nieobecność ojca w rodzinie niesie za sobą negatywne skutki wychowawcze. Dzieci wychowywane bez ojca często mają niższy poziom inteligencji, problemy z nauką w szkole, nie potrafią odnaleźć się w życiu społecznym i w grupie rówieśniczej. Brak ojca może utrwalić w chłopcu kompleks Edypa, czyli emocjonalne i seksualne przywiązanie do matki. Brak bariery w postaci ojca, który ma prawo do żony, a ta z kolei nie ma komu okazywać swoich uczuć, powoduje, że chłopak zaczyna dominować uczuciowo nad matką i w sposób niekontrolowany przywiązuje się do niej. Badania wykazują, że dzieci wychowywane bez ojca odczuwają większy poziom lęku i niepokoju, gdyż brakuje ojca reprezentującego siłę. W późniejszym wieku taki człowiek odczuwa lęk przed ludźmi, obawę o swój byt materialny ? boi się biedy.

Podobnie jak w przypadku macierzyństwa, rola ojca zamyka się w swoistym kole wychowawczym. Następne pokolenia dojrzałych i odpowiedzialnych ojców, zależą od wychowania mężczyzn przez tych, którzy w tej chwili borykają się z trudami ojcostwa. Sytuacja ta ?toczy się kołem? od pokoleń. Istotą odnowy roli ojca jest przełamanie kryzysu, czyli odrzucenie błędnych postaw minionych czasów, a podjęcie trudu ukazania wartości roli mężczyzny i ojca w rodzinie. Od tego zwrotu zależy zdrowie psychiczne i moralne następnych pokoleń, rodzin i całego społeczeństwa.